Digitaal burgerschap integreren op school én in de klas

leestijd: 3 minuten

Telefoonverbod op school, lesvoorbereiding met ChatGPT en digitale systemen: hoe gaan we als onderwijsprofessionals om met de groeiende rol van de digitale wereld? Digitaal burgerschap biedt een manier om actief met dit vraagstuk aan de slag te gaan. Scholen spelen immers een sleutelrol in het aanleren van vaardigheden om veilig, kritisch en verantwoord met de digitale wereld om te gaan.

Wat is digitaal burgerschap?

Het Expertisepunt voor Burgerschap beschrijft digitaal burgerschap als verschillende perspectieven en vaardigheden. Technologie en burgerschap komen samen en werpen een blik op de ‘ik’, de ‘jij’ en ‘wij’.

Ik: hoe ziet mijn online identiteit eruit, met welke houding toon ik mezelf online en welk gedrag laat ik zien?
Jij: hoe en wanneer houd je online rekening met de ander?
Wij: hoe doe je mee in een wereld vol technologie en ga je om met de invloed die technologie, zoals AI en algoritmes, heeft op ons leven?

Om antwoord te kunnen geven op bovenstaande vragen, zijn er drie vaardigheden nodig: kritische denkvaardigheden voor het beoordelen van (betrouwbare) informatie, digitale gedrags- en omgangsregels en praktische digitale vaardigheden. Digitaal burgerschap gaat over het leren en aanleren van deze vaardigheden, zowel voor onderwijsprofessionals als voor leerlingen.

Voorbeeld Leraar Mascha: Mascha merkte dat steeds meer leerlingen tegenstrijdige informatie haalden van social media. Daardoor ontstond verwarring en vroeg Mascha zich steeds vaker af hoe ze de leerlingen kon leren betrouwbare informatie te vinden en te onderscheiden van nepnieuws. Daarom volgde Mascha een training over digitaal burgerschap met haar professionaliseringsuren, om zelf digitaal vaardiger te worden en te leren hoe ze dit kan doorgeven aan haar leerlingen. Met haar nieuwe kennis analyseert ze samen met de leerlingen regelmatig social media berichten en nieuwsartikelen in de les op betrouwbaarheid.

Tip: scholingen voor onderwijsprofessionals over digitaal burgerschap zijn bijvoorbeeld specialist digitale geletterdheid, opleiding specialist mediaopvoeding en masterclass digitale geletterdheid in het vo.

Voorbeeld Leerling Samir: Samir uit groep 8 maakt voor een werkstuk over klimaatverandering gebruik van betrouwbare websites en stelt een bronnenlijst op waarin hij verantwoordt waar hij de informatie voor zijn werkstuk heeft gevonden. Dat was eerder wel anders: toen maakte hij zijn werkstukken met ChatGPT en checkte hij de bronnen niet. Na een aantal lessen digitaal burgerschap heeft hij geleerd hoe hij bronnen kan controleren en aanvullen.

Aan de slag met digitaal burgerschap in de klas

Als leraar is inleven in de belevingswereld van je leerlingen belangrijk. Bij digitaal burgerschap is dat niet anders. Onderzoek daarom hoe je leerlingen de digitale wereld gebruiken. Waar lopen zij tegenaan? Hoe kun je hen daarin ondersteunen en lessen inrichten die daarop inspelen? Je kunt lessen geven over digitaal burgerschap en deze koppelen aan andere onderdelen van het curriculum of aan actualiteiten.

Voorbeeld: In een bovenbouwgroep van de basisschool merkt meester Jeroen dat veel leerlingen TikTok gebruiken. Hij besluit een les te geven waarin leerlingen twee TikTok-video’s over hetzelfde onderwerp vergelijken met een nieuwsartikel. Samen bespreken ze welke informatie klopt, welke misschien niet, en hoe je dat kunt controleren. Zo sluit hij aan bij hun digitale belevingswereld én leert hij ze kritisch naar online bronnen kijken.

Tip: SLO heeft een lijst opgesteld met lesprogramma’s over digitaal burgerschap. Die kun je hier vinden.

Aan de slag met het Integreren van digitaal burgerschap op school

Wanneer je digitaal burgerschap onderdeel wilt maken van je school en de lessen op school, zijn er een aantal belangrijke stappen die je kunt nemen. Als leidinggevende is het belangrijk dat je onderzoekt hoe het staat met de digitale kennis en vaardigheden van de medewerkers op school. In welke mate wordt er digitaal gewerkt en hoe verloopt dat? Ook is het van belang meer te leren over hoe de leerlingen omgaan met de digitale wereld. Waar lopen zij tegenaan en wat kunnen ze daarvan leren? Met antwoord op deze vragen kun je een gerichte visie opstellen om digitaal burgerschap te integreren op school. Vanuit een duidelijke visie kun je met het team een plan maken voor het integreren van digitaal burgerschap. Ook kun je een coördinator digitaal burgerschap aanstellen die deze integratie gaat leiden.

Voorbeeld: Na een aantal incidenten rond online pesten in WhatsApp-groepen en het verspreiden van nepaccounts, besloot de directie van een middelbare school actie te ondernemen. Uit gesprekken met docenten bleek dat velen onzeker waren over hoe ze dit thema in hun lessen konden bespreken, terwijl ouders zich zorgen maakten over de online veiligheid van hun kinderen. De schoolleider liet daarom eerst een vragenlijst invullen door docenten en leerlingen om een beeld te krijgen van hun digitale kennis en vaardigheden. Op basis van de uitkomsten stelde het team een gezamenlijke visie op, waarin kritisch denken, online veiligheid en verantwoord gebruik van sociale media en AI centraal kwamen te staan. Vervolgens werd een docent met affiniteit voor media aangesteld als mediacoach. Zij ontwikkelde samen met collega’s lesmateriaal en gaf workshops waarin leerlingen leerden hoe ze misleidende online-informatie konden herkennen.

Het integreren van digitaal burgerschap in de les én op school vraagt om kijken vanuit meerdere perspectieven. Niet alleen is het belangrijk om te reflecteren op de eigen vaardigheden van onderwijsprofessionals, ook is het van belang te leren hoe het digitale leven van de leerlingen eruitziet. Vanuit daar wordt duidelijk waar kansen liggen in het versterken van de digitale kennis en vaardigheden van je medewerkers én je leerlingen.

leer meer