De staat van het onderwijs: tijd voor betere ondersteuning en meer expertise 

Basisvaardigheden 

Veel leerlingen halen het gewenste niveau niet voor rekenen, taal en burgerschap. Met name op het gebied van lees- en rekenvaardigheid zijn er uitdagingen zichtbaar. In het basisonderwijs haalt bijvoorbeeld bijna elke leerling het fundamentele niveau (1F) voor Nederlandse taal en rekenen, maar het streefniveau (2F voor taal, 1S voor rekenen) wordt veel minder vaak gehaald. Voor lezen lukt dit bij ongeveer 75% van de leerlingen, voor rekenen bij minder dan de helft en voor taalverzorging bij minder dan twee derde. In het voortgezet onderwijs ligt er daarnaast een grote kans om de ontwikkeling van burgerschapsvaardigheden extra te versterken. 

Tip: SLO heeft een breed aanbod aan kennis en handreikingen op het gebied van basisvaardigheden voor het po en vo. Bekijk ze hier.   

Welbevinden en (sociale) veiligheid 

De meeste leerlingen voelen zich veilig op school, en veel scholen zetten actief in op het versterken van het welbevinden. Toch blijft er aandacht nodig voor specifieke groepen, zoals LHBTIQ+-leerlingen, meisjes in het vo en leerlingen met een migratieachtergrond in het po, die zich minder prettig voelen.  

Meer scholen benutten NP-onderwijsmiddelen om leerlingen mentaal te ondersteunen en welzijn te verbeteren. Jongeren waarderen vooral aandacht voor persoonlijke groei, toekomstperspectief en verbondenheid met anderen.  

Een veilig leerklimaat ontstaat door structurele inzet: actief beleid, monitoring en evaluatie maken hierin het verschil. Hoewel meldingen van onveilige situaties zijn toegenomen, groeit ook het bewustzijn en de inzet om dit tegen te gaan. Scholen die investeren in een positieve groepscultuur boeken hierin merkbaar resultaat.  

Tip: Meer weten over (sociale) veiligheid op school? Ga naar de website School en Veiligheid voor meer informatie.  

Passend onderwijs 

Ieder kind verdient onderwijs dat aansluit bij zijn of haar ondersteuningsbehoeften: daar draait passend onderwijs om. Ruim 100.000 leerlingen volgen speciaal onderwijs en 10% van de leerlingen in het reguliere onderwijs ontvangt extra ondersteuning. Toch is er nog veel winst te behalen op het gebied van extra ondersteuning. Duidelijke doelen, systematische evaluatie en een goede inbedding in de kwaliteitszorg zijn daarbij volgens de inspectie van groot belang. 

Ook moet er vaker gebruik worden gemaakt van het wettelijk verplichte ontwikkelingsperspectief (OPP), en dit moet bovendien voldoen aan de gestelde eisen. Een effectieve manier van evalueren, waarmee inzichtelijk wordt of doelen daadwerkelijk behaald worden, is belangrijk. Veel interventies zijn echter nog niet wetenschappelijk onderbouwd. Dat maakt het lastig om in te schatten of ze effectief zijn en vormt een risico op tijd- en geldverspilling. 

Tip: Lees hier meer over het doen van effectieve interventies. 

Kansengelijkheid en schoolloopbaan 

Gelijke kansen in het onderwijs betekenen dat elke leerling de mogelijkheid krijgt om een pad te volgen dat bij die past. Er zijn al veel mooie voorbeelden van scholen die laten zien dat dit mogelijk is, zelfs onder uitdagende omstandigheden. Toch blijven er verschillen bestaan, onder andere in het behalen van basisvaardigheden en de manier waarop leerlingen worden begeleid. De verschillen tussen scholen zijn opvallend, ook bij vergelijkbare leerlingenpopulaties. Dat laat zien: de school maakt het verschil. 

Vroege selectie, zoals het indelen in niveaugroepen vanaf jonge leeftijd, verlaagt verwachtingen en beperkt ontwikkelkansen. Brede brugklassen en scholen met meerdere onderwijsniveaus bieden leerlingen meer tijd en ruimte om hun talenten te laten groeien. Het bijstellen van het schooladvies na een hogere eindtoetsscore is sinds kort verplicht, maar wordt in de praktijk nog niet overal consequent uitgevoerd. 

Voor leraren en schoolleiders ligt hier een kans: door hoge verwachtingen, bewuste keuzes in doorstroom en ruimte voor groei bied je leerlingen meer gelijke ontwikkelkansen, ongeacht hun achtergrond. 

Tip: Lees ook eens ‘Bevorderen van inclusief onderwijs: dé weg naar gelijke kansen’ 

Onderwijskwaliteit 

Veel scholen voldoen formeel aan de minimumnormen, maar om álle leerlingen optimaal te laten presteren is volgens de Onderwijsinspectie meer ambitie nodig. 

Hoewel de leerresultaten over het algemeen ruim voldoende zijn (PO 97%, VO 98%), is er met name in het voortgezet onderwijs ruimte voor verbetering. Een kwart van de afdelingen scoort onvoldoende op kwaliteitszorg, en ook het pedagogisch-didactisch handelen laat geregeld te wensen over. Besturen en samenwerkingsverbanden (SWV’s) vertalen hun visie bovendien lang niet altijd naar duidelijke, meetbare doelen, waardoor gerichte sturing ontbreekt. 

Het grootste deel van de onderwijsgelden gaat naar personeel, wat positief is voor continuïteit en kwaliteit. Tegelijkertijd groeit het aandeel incidentele subsidies, vooral in het VO. Deze tijdelijke middelen bieden kansen, maar zorgen ook voor onzekerheid: scholen nemen vaker personeel aan op tijdelijke basis of huren externen in, wat continuïteit en kennisopbouw onder druk zet. 

Duurzame kwaliteitsverbetering vraagt om structurele financiering én om een professionele cultuur waarin ambities worden omgezet in concrete acties. Door als schoolteam heldere doelen te formuleren en samen te werken aan continue verbetering, bouw je aan goed onderwijs voor iedere leerling.  

Tip: Bekijk het boek ‘Werken aan kwaliteit op school‘ voor inspiratie en praktische handvatten! 

Lerarentekort en professionalisering  

Het leraren- en schoolleiderstekort in het onderwijs is en blijft een grote en structurele uitdaging, vooral in het po en (v)so, en in stedelijke gebieden. Juist op scholen waar de onderwijsbehoefte het grootst is, drukt het tekort zwaar op de kwaliteit en continuïteit. Toch blijven veel scholen zich krachtig inzetten voor goed onderwijs, vaak met creatieve oplossingen zoals de inzet van onderwijsassistenten en zij-instromers. 

Schoolleiders noemen werkdrukverlaging, goede begeleiding van starters en aandacht voor het welbevinden als effectieve maatregelen. Daarnaast is de professionele ontwikkeling van leraren en schoolleiders volop in beweging: bijna iedereen schoolt zich bij, vooral op het gebied van passend onderwijs en pedagogisch-didactisch handelen. 

Toch kan de professionalisering nog beter aansluiten bij schoolbrede doelen. Effectieve scholing vraagt om minder vrijblijvendheid, een lerende cultuur, én actieve ondersteuning vanuit schoolleiding en bestuur. Ook informeel leren, zoals samenwerken, lesobservaties en feedback, speelt een grote rol, maar wordt nog niet altijd structureel benut. 

Tip: Neem een kijkje bij ons uitgebreide scholingsaanbod en vind een scholing die past bij jouw ontwikkeling! 

Van basisvaardigheden tot professionalisering van onderwijsprofessionals, er is veel winst te behalen in de verschillende onderwijssectoren. Waar maak jij een begin?