Sociale veiligheid in het onderwijs: hoe geef je daar vorm aan binnen de school?  

leestijd: 4 minuten

Wat doet jouw school om een sociaal veilige plek te creëren voor medewerkers én leerlingen? Sociale veiligheid en pesten worden vaak in één adem genoemd, maar het gaat veel verder dan dat. Het draait om preventie, helder beleid, sturing, monitoring, en treffende maatregelen. Sociale veiligheid op de werkvloer is net zo belangrijk als een sociaal veilige klas. Het is een doorlopend proces, maar met de juiste tools, inzichten en kennis kun je de sociale veiligheid op jouw school versterken. 

Voorwaarden voor sociale veiligheid 

Volgens de Onderwijsinspectie is een school sociaal veilig als de sociale, psychische en fysieke veiligheid van leerlingen niet in het geding komt door het handelen van anderen. De Onderwijsinspectie beoordeelt scholen op de aanwezigheid van een effectief veiligheidsbeleid en óf het veiligheidsgevoel van leerlingen regelmatig wordt gemonitord.  

Vanuit de overheid is wettelijk bepaald dat scholen een beleid moeten voeren dat gericht is op sociale veiligheid. Er moet bijvoorbeeld binnen de school iemand verantwoordelijk zijn voor het opstellen van een pestbeleid en er moet een duidelijk aanspreekpunt zijn waar ouders van gepeste kinderen terechtkunnen. Voor het primair onderwijs (po), speciaal onderwijs (so) en voortgezet onderwijs (vo) gelden aanvullende eisen, namelijk een veiligheidsplan en een verklaring omtrent het gedrag van onderwijspersoneel. 

Tip: Zin om meer te horen over dit onderwerp? Beluister dan deze podcast aflevering van de Onderwijsinspectie.  

Het sociale veiligheidsbeleid vormgeven 

Elke school is verplicht om veiligheidsbeleid op te stellen. Hierin staat wat ouders, leerlingen en medewerkers van de school mogen verwachten, wat de school van hen verwacht, waar eventuele onveiligheden of vragen gemeld kunnen worden, en hoe de school daarmee omgaat. Het plan bestaat uit verschillende onderdelen, zoals gedragscodes, preventieve maatregelen, sanctie- en aangiftebeleid, een calamiteitenplan, enzovoorts.  

Tip: Via deze website kan je met je school een digitaal veiligheidsplan opstellen met heldere stappen.  

Monitoren 

Een goed veiligheidsbeleid begint bij inzicht: hoe ervaren leerlingen de sociale veiligheid op school? Daarom zijn scholen in het po, vo en (v)so wettelijk verplicht om dit jaarlijks te monitoren. Met een betrouwbaar instrument breng je het veiligheidsgevoel van leerlingen in kaart én voldoe je aan de verplichting richting de inspectie. 

De monitoring moet representatief, actueel en valide zijn, en wordt idealiter ingevuld door een brede groep leerlingen, vanaf groep 6 in het po. De uitkomsten helpen om te beoordelen of het gevoerde beleid effect heeft en waar bijsturing nodig is. 

Tip: Je kan natuurlijk zelf proberen een sterk monitoringsinstrument op te zetten, maar het is makkelijk om een aanbieder te kiezen die voldoet aan alle wettelijke eisen. Bekijk hier de lijst met erkende instrumenten. 

Sociale veiligheid van medewerkers    

Hoewel de meeste leerkrachten en docenten zich veilig voelen op school (92% in het primair onderwijs en 83% in het voortgezet onderwijs), laten recente cijfers van DUO Onderwijsonderzoek & Advies zien dat de sociale veiligheid van onderwijspersoneel onder druk staat. Eén op de zes leerkrachten in het PO en maar liefst één op de drie docenten in het VO geeft aan zich onveiliger te voelen dan drie jaar geleden. De oorzaak ligt vaak in ongewenst gedrag op de werkvloer: van leerlingen, ouders, maar ook collega’s en leidinggevenden. 

Ruim één derde van de leraren in het PO en VO heeft in het jaar ervoor te maken gehad met ongewenst gedrag door leerlingen en ouders. Ongewenst gedrag binnen het team zelf is ook een aandachtspunt: in het PO heeft 11% van de leerkrachten te maken gehad met ongewenst gedrag van collega’s, en in het VO 15%. Meldingen leiden vaak niet tot tevredenheid: ruim de helft van de leraren is ontevreden over de afhandeling. 

Voor schoolleiders ligt hier een duidelijke opdracht: creëer een werkomgeving waarin medewerkers zich gesteund voelen, meldingen serieus worden genomen en sociale veiligheid net zo systematisch wordt geborgd als pedagogische kwaliteit. Dat betekent heldere gedragscodes, open gesprekscultuur, goede interne meldstructuren én voorbeeldgedrag van de leiding. 

Maatregelen om de veiligheid te verbeteren  

Waar begin je als je de veiligheid op school wilt verbeteren? We hebben hieronder een lijst samengesteld met diverse manieren en handreikingen om de sociale veiligheid op school te versterken, zowel voor leerlingen als voor medewerkers. 

Tip: Meer lezen over sociale veiligheid in het onderwijs? Neem dan eens een kijkje bij dit boek.   

Sociale veiligheid en scholing van medewerkers 

Sociale veiligheid op school gaat verder dan alleen het creëren van een veilige sfeer voor leerlingen. Het is minstens zo belangrijk dat alle medewerkers op school in een sociaal veilige omgeving kunnen werken. Dat is op zichzelf al een krachtig voorbeeld voor leerlingen. De juiste scholing kan jou als schoolleider, en je team, helpen om zowel een veilig klimaat te creëren, preventieve maatregelen te nemen, als adequaat te handelen bij incidenten. Een aantal voorbeelden van relevante scholingen zijn: 

Vanuit de overheid is er duidelijk beleid gericht op sociale veiligheid. Toch zijn er veel verschillende manieren om een sociaal veilige omgeving op school te bevorderen, voor zowel leerlingen als medewerkers. Duidelijk beleid, jaarlijkse monitoring, de juiste kennis, passende maatregelen en gerichte scholing dragen allemaal bij aan de deskundigheid op dit gebied. Een sociaal veilige school creëer je samen. Welke maatregelen nemen jullie op school al om de sociale veiligheid te bevorderen?  

lees meer
Lees meer
Tekst: OO.nl (Nikita van Hunnik)
Delen