Discriminatie op school: herken, bespreek en pak aan

leestijd: 3 minuten

Wist jij dat meer dan de helft van de leerlingen met een migratieachtergrond discriminatie meemaakt? Discriminatie bemoeilijkt gelijke kansen en tast de sociale veiligheid op school aan. Leerlingen die worden buitengesloten of gediscrimineerd, voelen zich minder veilig en kunnen daardoor minder goed leren. Voor leraren, schoolteams en leidinggevenden ligt hier daarom een belangrijke taak: hoe herken je discriminatie, hoe reageer je er effectief op en hoe bouw je aan een inclusieve cultuur waarin iedereen meetelt?

Wat verstaan we onder discriminatie, en hoe vaak komt het voor?

Volgens School en Veiligheid gaat discriminatie verder dan alleen uitsluiting en onterecht verschil maken tussen mensen. Ook situaties waarin iemand zich buitengesloten of gekwetst voelt zonder ‘harde feiten’, vallen hieronder. De Grondwet verbiedt discriminatie in artikel 1, ongeacht of dit gaat om huidskleur, religie, geslacht, gender of een andere wijze van zijn.

Onderzoek van Movisie laat zien dat meer dan de helft van de leerlingen met een migratieachtergrond discriminatie ervaart. Denk aan uitschelden, buitensluiten of het krijgen van een lager schooladvies. Ook leraren geven aan dat zij regelmatig getuige zijn van discriminerende uitspraken. Hoewel er veel lesmaterialen beschikbaar zijn, blijkt dat maar weinig daarvan wetenschappelijk onderbouwd of bewezen effectief zijn.

Tip: Meer leren over discriminatie? Volg de training ”Docententraining Discriminatie in de klas”.

Gevolgen van discriminatie

Het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) benadrukt dat discriminatie ernstige gevolgen kan hebben. Leerlingen kunnen stress ervaren, zich eenzaam voelen of motivatie verliezen. Soms leidt dit zelfs tot schooluitval of verminderde prestaties. Daarom is het cruciaal dat leraren niet wegkijken, maar discriminatie actief en duidelijk aanpakken.

Wat kun je als leraar doen?

Reageer direct als je iets ziet gebeuren: maak duidelijk dat een discriminerende opmerking niet oké is. Benoem kort waarom het kwetsend is.
Erken fouten: als je zelf een verkeerde opmerking maakt en daarop aangesproken wordt, zeg niet “zo bedoelde ik het niet”, maar: “Dat was niet handig van me. Dank dat je het zegt.’”
Voer het gesprek: bespreek discriminatie niet alleen op individueel niveau, maar ook als maatschappelijk thema. Zo leren leerlingen bredere patronen herkennen.
Let op taalgebruik: woorden als “wij” en “zij” of labels als “buitenlanders” kunnen uitsluiten. Bespreek met de klas hoe inclusief taalgebruik eruitziet.
Luister naar slachtoffers: vraag wat er is gebeurd en bespreek samen vervolgstappen. Laat weten dat de leerlingen bij jou terecht kunnen.
Werk aan groepsnormen: stimuleer samenwerking en positieve ontmoetingen. Denk aan gezamenlijke activiteiten die diversiteit zichtbaar maken en waarderen.

Tip: Veelbelovende aanpakken tegen discriminatie zijn: extended contact (leren via ervaringen van mensen die je vertrouwt met diverse groepen), denkbeeldig contact, en interventies die werken met rolmodellen of filmworkshops. Ook initiatieven als Keti Koti-tafels en GSA-groepen (Gender and Sexuality Alliance) zijn goede voorbeelden van hoe scholen discriminatie kunnen verminderen.

Aanpak op schoolniveau

Maak het bespreekbaar in het team: stel vragen als: “Welke vooroordelen dragen we zelf mee?” en “Wat speelt er op onze school?”.
Leg het vast in beleid: zorg dat discriminatie onderdeel is van het schoolbeleid en dat dit zichtbaar wordt in gedragsregels en duidelijke normen.
Stel een vertrouwenspersoon aan: het is van belang dat leerlingen en ouders weten waar ze terechtkunnen en erop kunnen vertrouwen dat meldingen serieus opgepakt worden. Naar verwachting zal een vertrouwenspersoon op school in 2026 verplicht worden.

Tip: Lees meer over ongelijke kansen in het onderwijs in het boek ”Hallo witte scholen”.

Praktisch stappenplan voor de klas

Om discriminatie effectief aan te pakken, kan dit eenvoudige stappenplan helpen:

Signaleren: wees alert op discriminerende opmerkingen, grapjes of uitsluiting, ook de subtielere vormen.
Reageren: grijp direct in en geef duidelijk aan dat discriminatie niet wordt geaccepteerd. Houd je reactie kort, helder en consequent.
Bespreken: geef ruimte voor gesprek, zowel klassikaal als individueel. Bespreek gevoelens, patronen en alternatieve manieren van omgang.
Borgen: werk samen met je team om de aanpak vast te leggen in afspraken en schoolbeleid. Zorg dat leerlingen weten dat een inclusieve schoolomgeving prioriteit is.

Dit stappenplan helpt je niet alleen bij acute situaties, maar draagt ook bij aan een algeheel inclusieve en veilige schoolcultuur.

Tip: Op het kennisplatform inclusief samenleven kun je een database antidiscriminatie-interventies (workshops, lespakketten, adviestrajecten etc.) vinden met interventies gebaseerd op wetenschappelijk bewezen mechanismen.

Discriminatie raakt direct aan de veiligheid en het zelfvertrouwen van leerlingen. Als leraar of schoolleider heb je een sleutelrol: door discriminatie te herkennen, te benoemen en te bespreken werk je actief aan gelijke kansen. Combineer dat met bewezen effectieve interventies en een schoolbreed beleid en je bouwt aan een schoolcultuur waarin iedereen zich gezien en gewaardeerd voelt.

Hoe doen jullie dat op school? En wat werkt bij jullie om iedereen zich gezien te laten voelen?

leer meer