Hoogsensitiviteit in het onderwijs: wat is het en hoe ga je ermee om? 

Wat is hoogsensitiviteit?  

Hoogsensitiviteit of hooggevoeligheid is een aangeboren eigenschap die zich verder ontwikkelt door opvoeding en socialisatie. Leerlingen met deze eigenschap ervaren de wereld vaak intens door hun scherpe zintuigen en daarmee gevoelige zenuwstelsel, wat hen vatbaar kan maken voor overprikkeling en stress. Er is nauwelijks een filter aanwezig bij het informatieverwerkingssysteem van deze leerlingen.   

Tip: Wil je meer lezen over hoogsensitieve kinderen? Lees dan dit boek van Esther Bergsma. 

Hoe herken je hoogsensitiviteit? 

Er zijn verschillende methoden om te testen of een leerling hooggevoelig is. Eentje daarvan is de High Sensitive Person Scale ontwikkeld door Elaine Aron. Echter zijn er ook een aantal algemene kenmerken die passen bij hoogsensitieve personen en leerlingen: 

• Gevoeligheid voor licht, geluid en/of geur. 
• Emoties worden sterk beïnvloed door de omgeving. 
• Gedetailleerde waarneming. 
• Sterk rechtvaardigheidsgevoel. 
• Moeite om grenzen aan te geven en snel overprikkeld. 
• Intense beleving van films, boeken, muziek en/of kunst. 

Voorbeeld: Lieke zit in de eerste klas van de middelbare school en is hooggevoelig. De eerste weken op de middelbare school zijn zwaar voor haar. Er zijn veel nieuwe prikkels op haar nieuwe school. De klassen zijn groter, elke les een ander vak en ze is omringd met allemaal nieuwe kinderen die het ook spannend vinden dat ze op een nieuwe school zitten. In de eerste periode heeft ze al hoge cijfers gehaald, omdat ze zeer nauwkeurig en gedetailleerd werkt. Ze had wat vaker mentor gesprekken, ontving specifieke begeleiding en mocht extra gebruik maken van het stiltelokaal. Zo had ze meer ruimte om die nieuwe prikkels te verwerken.  

Tip: Hoe kunnen onderwijsprofessionals hoogsensitiviteit herkennen bij kinderen in het basisonderwijs en op welke manier kunnen zij daarop inspelen? Lees hier meer over op deze website.  

Soorten hoogsensitiviteit 

Elaine Aron is een wetenschapper die meerdere onderzoeken heeft gedaan naar de verschillende hoogsensitieve personen (HSP’s). Zij beschrijft vier verschillende soorten hoogsensitieve personen. Niet iedere leerling vertoont kenmerken van maar één benoemde categorie. Vaak is er overlap tussen de verschillende soorten hoogsensitiviteit en de kenmerken die daarbij komen kijken. Elaine Aron beschrijft de volgende soorten: 

• De sensatiezoeker HSP’s: houden van prikkels en avontuur, maar zijn tegelijkertijd ook snel overprikkeld. 
• Voorbeeld: Deze leerling is enthousiast, nieuwsgierig en altijd in voor nieuwe ervaringen. Die doet fanatiek mee aan sport, muziek of andere hobby’s en zoekt uitdagingen op, maar raakt soms overweldigd door de hoeveelheid activiteiten. In de klas kan die impulsief reageren, snel enthousiast zijn, maar ook plotseling overprikkeld en uitgeput raken, waardoor er soms meer behoefte is aan rustmomenten. 
• De introverte HSP’s: zijn gevoelig en reflectief. Hebben veel tijd ‘alleen’ nodig om prikkels te verwerken. 
• Voorbeeld: Deze leerling houdt ervan om zich terug te trekken na een drukke schooldag en zoekt rust in lezen, tekenen of muziek luisteren. In de klas observeert die liever eerst voordat er een mening wordt gegeven. Een leerling als deze heeft diepgaande interesses en denkt veel na over wat die leert, maar raakt snel vermoeid van sociale interacties en heeft tijd nodig om prikkels te verwerken.  
• Extraverte HSP’s: houden van sociale interacties, genieten hier erg van, maar ervaren het als intens. 
• Voorbeeld: Deze leerling geniet van sociale interacties, praat graag met klasgenoten en neemt vaak deel aan groepsactiviteiten. Die is enthousiast en energiek, maar kan na een dag vol prikkels zich ineens terugtrekken om op te laden. Na een drukke schooldag kan een leerling als deze overprikkeld raken en behoefte hebben aan stilte, wat soms verwarrend kan zijn voor anderen. 
• Empatische HSP’s: sterk intuïtief en heel gevoelig voor emoties van anderen. 
• Voorbeeld: Deze leerling merkt subtiele veranderingen in de stemming van anderen direct op. Als een klasgenoot zich niet goed voelt, biedt deze leerling spontaan steun of trekt zich juist terug als de sfeer gespannen is. Die kan zich sterk laten beïnvloeden door de emoties van anderen, wat soms zwaar kan zijn. 

Tip: Tijdens deze podcast aflevering gaat een hoogsensitieve moeder in gesprek met haar hoogsensitieve kind van 10. Samen besprekenn ze de vraag: hoe is het om een hoogsensitief kind te zijn?   

Hoe zet je de hoogsensitieve leerling in diens kracht? 

Voor een hoogsensitieve leerling is het extra belangrijk om zich veilig te voelen. Ook kan het helpen om als leraar de leerling apart te benaderen op een rustige plek en de ruimte te geven om te praten over eventuele overprikkeling. Ook is het effectief dat leerlingen leren herkennen wanneer ze overprikkeld raken zodat ze overprikkeling kunnen voorkomen, maar ook weten wat te doen als het toch optreedt. Als een leerling gestrest, emotioneel of afgeleid overkomt kan dit een teken zijn van overprikkeling. Dan kan het helpen om de leerling apart te nemen en te bespreken wat kan helpen. Bijvoorbeeld apart zelfstandig werken op de gang of een koptelefoon op met rustgevende muziek. Probeer de leerling met een rustige houding tegemoet te treden en gebruik geruststellende en motiverende woorden.  

Voorbeeld: Finn, een hoogsensitieve leerling in groep 6, raakt snel overprikkeld door drukte in de klas. Tijdens groepswerk trekt hij zich soms terug en wordt stiller. Zijn leraar merkt dit op en vraagt hem na de les even apart hoe hij zich voelt. Finn geeft aan dat hij het moeilijk vindt om met zoveel geklets in de les tegelijk te werken. De leraar stelt voor dat hij een koptelefoon mag gebruiken of af en toe op een rustigere plek mag werken. Dankzij deze aanpak voelt Finn zich begrepen en kan hij beter omgaan met prikkels in de klas. 

Hoogsensitiviteit is een persoonlijkheidskenmerk dat bij 20% van de leerlingen voorkomt. Door hun intense waarneming en gevoeligheid voor prikkels ervaren zij het (school)leven op een diepgaande manier. Door hoogsensitieve leerlingen te herkennen en een veilige, prikkelarme leeromgeving te creëren, kun je hen helpen optimaal te functioneren. Met begrip, persoonlijke begeleiding en het aanleren van zelfregulatie kunnen deze leerlingen hun kwaliteiten benutten en van hun hoogsensitiviteit een kracht maken! 

Tip: Scrol naar beneden en zie bij ‘Leer Meer’ welke scholingen je kunt volgen over dit onderwerp. 

Bron: Kennisrotonde