Een gezonde relatie met je collega

Met een achtergrond in de psychotherapie is Sylvia Melzer coach en trainer. Dat doet ze als zelfstandige voor Effectory, het bedrijf dat feedback en ideeën van medewerkers in kaart brengt. Zelf focust Sylvia zich o.a. op het onderwijs. Ze reist het hele land door om scholen te helpen stukgelopen relaties te verbeteren. Wat we ons voor moeten stellen bij dit soort ontsporingen? ‘Het kan misgaan in de relatie tussen de leiding en de leraar maar ook tussen leraren onderling.’ Sylvia neemt vakgroepen of secties als voorbeeld.

Waar gaat het mis?

‘Onderwijsontwikkeling valt of staat bij een goede samenwerking van leraren en vakgroepgenoten. Zeker in een team waar niemand de ‘macht’ heeft, ben je afhankelijk van een veilige sfeer en de wil van je collega’s om te leveren. Dat is in het bedrijfsleven anders, daar heb je als puntje bij paaltje komt een teamleider die mandaat heeft en knopen kan doorhakken over wie wat doet.’ Samenwerking wordt daar dus veel meer van bovenaf gestuurd. Als leraar moet je het samen met je collega’s doen. Je kunt niet afdwingen dat je collega komt opdagen, samenwerkt of op tijd het afgesproken werk levert. ‘En dan is er nog het gebrek aan een gezamenlijke visie’, vult Sylvia aan. ‘Alle leraren hebben het doel de leerling goed af te leveren, maar wat is ‘goed’? Over die vraag zijn er zoveel visies als leraren.’

Het gevolg? Je gaat je storen aan het gedrag of de denkwijze van je collega en houdt je liever een beetje afzijdig. En precies dan moet je in actie komen, denkt Sylvia. Een slechte samenwerking gaat ten koste van de onderwijsontwikkeling terwijl ontwikkeling juist leidt tot een gevoel van voldoening en geluk. ‘Grijp je niet op tijd in, dan krijg je ontevreden leraren die niet meer samenwerken. Uiteindelijk stappen ze op of vallen ze uit’, vertelt Sylvia die weet dat een burn-out bijna nooit komt door te veel lesuren of het lesgeven zelf. ‘Het gaat bijna altijd om een stukgelopen relatie, gebrekkige samenwerking of het ontbreken van steun. Daar lopen mensen op leeg.’

Wat kun je doen?

Zaak is dus op tijd in te grijpen als de spanning begint op te lopen. Maar hoe? ‘Ga met elkaar in gesprek.’ Het klinkt als een open deur, maar het is niet voor niets de core business van Sylvia’s werk. Hoewel ze bij elke school maatwerk levert, komt de dialoog als interventie meestal wel voorbij. Geen discussie, want dat levert vooral tegenstellingen op. ‘Uitspreken, luisteren en vertragen, dat zijn de drie pijlers van een dialoog’, verduidelijkt ze. Om de dialoog op gang te brengen laat Sylvia een zogenaamde talking stick rondgaan. ‘Een voor een deelt iedereen zijn persoonlijke verhaal, frustratie, kwetsbaarheid of passie over het thema dat speelt.’ Het voordeel? Je focust niet op de onderlinge verschillen, maar leert begrijpen waar iemand vandaan komt. Klopt jouw beeld van die ene collega wel? ‘Achter elke tegenstelling zitten behoeftes en belangen. Daar moet je mee aan de slag. Verschillen in de aanpak zullen blijven, maar dat is helemaal niet erg. Door te zien en te bespreken wat de ander wenst en nodig heeft, krijg je begrip en respect voor elkaar en zijn die verschillen ineens helemaal niet meer zo storend.’

Intellectuele vrijheid

Natuurlijk weet Sylvia ook dat het gesprek aangaan lang niet altijd makkelijk is. Ga jezelf maar eens kwetsbaar opstellen in een gespannen relatie waar de sfeer onveilig is. Dat vraagt heel wat moed. ‘Je moet bedenken dat het onderwijs geen bedrijfsleven is waar aandacht voor samenwerken en je kwetsbaar opstellen steeds gangbaarder is. Als leraar hoef je dat niet vanuit je vakgebied. Vaak kun je goed solistisch werken en waardeer je je eigen intellectuele vrijheid.’

Zelflerende vermogen van leraren

Het overdragen van kennis staat centraal. Dat is iets heel anders dan als leraar beschikken over gespreksvaardigheden. Dat is het moment dat Sylvia om de hoek komt kijken. Ze helpt om collega’s weer in verbinding met elkaar te brengen want juist dan kun je veel aan elkaar hebben. De verantwoordelijkheid legt ze bij de deelnemers: ‘Ik faciliteer het gesprek, maar ga er niet tussen staan. Ik zet in op het zelflerende vermogen van de leraren. Het moet niet zo zijn dat ze op de oude voet doorgaan als ik straks de deur achter me dichttrek.’ Leren praten met elkaar dus en weten welke gespreksvaardigheden je gebruikt. Natuurlijk kijkt Sylvia eerst waar de spanning zit want op een bodem van onuitgesproken frustraties kun je lastig bouwen. ‘Daar waar de spanning zit, hebben mensen wat te leren. Bij dat leren kan ik helpen.’

Van discussie naar gesprek

Is de relatie sterk verstoord, dan is één interventie vaak niet genoeg. Sylvia weet alleen ook dat tijd en geld vaak meerdere bijeenkomsten in de weg staan. Heeft het dan zin om toch met een coach aan de slag te gaan voor een middag? Sylvia denkt van wel. ‘Verandering kost tijd, maar ook met één bijeenkomst kan ik wel iets openbreken. De angel eruit halen en zorgen dat medewerkers met hernieuwd begrip voor elkaar in gesprek gaan. Een echt gesprek dus, geen discussie.’

Vijf concrete dingen die je zelf kunt doen:

• Ga voor jezelf na wat de effecten op de langere termijn zijn als je niets doet. Als het geen lzvo-tje (lost-zich-vanzelf-op) is, kom dan in actie.
• Ben je aan het klagen, zeuren of roddelen? Dat lucht tijdelijk op, maar niet structureel. Ga na wat je dwars zit en waar je in feite behoefte aan hebt.
• Durf je nog niet het gesprek aan te gaan met degene met wie je dat eigenlijk zou moeten doen? Bespreek dan je uitgestelde gesprek voor met iemand die je vertrouwt en oefen het desnoods. Doe dan alsnog wat je tot nu toe uitgesteld hebt.
• Realiseer je dat uitspreken veel krachtiger is dan aanspreken. De meeste mensen houden er niet van om aangesproken te worden, maar weinig mensen zullen defensief reageren als jij uitspreekt wat jou dwars zit.
•  Denk ook in gezamenlijke belangen: wat is de winst voor alle partijen als je onderlinge spanningen kunt opheffen? Welke nieuwe perspectieven dienen zich dan aan?

---